جهان مدرن

فعالیت قلب

هم تعداد ضربان قلب و هم حجم خونی که قلب در هر ضربان پمپ می‌کند به سلامت و کارآیی پمپ قلب بستگی دارد. متخصصین قلب برای بررسی سلامت و کارآیی قلب، برون‌ده‌قلبی را اندازه‌گیری می‌نمایند. برون‌ده‌قلبی مقدار خونی است که قلب در هر دقیقه بداخل دستگاه گردش خون پمپ می‌کند و از طریق ضرب کردن حجمی از خون که بطن چپ در هر بار انقباض پمپ می‌کند (حجم ضربه‌ای) در تعداد انقباض‌های قلب در هر دقیقه (تعداد ضربان قلب) بدست می‌آید:

تعداد ضربان قلب × حجم ضربه‌ای =  برون ده قلب

بطورمعمول هنگامیکه بدن به خون بیشتری نیاز داشته باشد، برای مثال هنگامیکه از پله‌ها بالا می‌روید، قلب برون‌ده خود را از طریق افزایش تعداد ضربان قلب بیشتر می‌کند. اگر قلب مدت زمان زیادی با سرعت بالا به ضربان ادامه دهد، شروع به خسته شدن می‌کند و زمان استراحت آن کاهش می‌یابد به حدی که زمان استراحت برای پرشدن حفره‌های قلبی از خون کافی نخواهد بود. در ورزشکاران عضله قلبی قوی‌تر بوده و با هر انقباض، خون بیشتری را پمپ می‌کند. بنابراین حجم ضربه‌ای قلب بیشتر بوده و می‌تواند بدون خستگی زودرس، خون کافی را برای بدن تأمین کند. در حالت استراحت تعداد ضربان قلب در ورزشکاران کمتر است چرا که عضلات قلبی آنها به حدی قوی می‌باشند که می‌توانند خون بیشتری را پمپ کرده و اکسیژن کافی بدن را تأمین نمایند. قلب ورزشکاران به هنگام فعالیت ممکن است همان تعداد ضربان قلب در حالت استراحت در افراد غیر ‌‌ورزشکار را داشته باشد، اما قلب آنها قادر به فعالیت بیشتری بوده و ورزشکاران می‌توانند بدون احساس خستگی مدت زمان بیشتری بدوند.

در حالت استراحت تعداد ضربان قلب در یک فرد سالم، بین 50 تا 75 ضربان در هر دقیقه است. هنگامی که شما ورزش می کنید ضربان قلب شما ممکن است به 165 ضربان در هر دقیقه یا بیشتر هم برسد. سن نقش تعیین کننده ای در حداکثر تعداد ضربان قلب ایفا می‌کند. حداکثر تعداد ضربان قلب را می‌توان به شکل نسبتاً دقیقی از طریق فرمول زیر محاسبه نمود:

سن -  220  =  حداکثر تعداد ضربان قلب

برخی عوامل دیگر نیز می‌توانند بر روی ضربان قلب تأثیر بگذارند که عبارتند از: استرس، برخی داروها، کافئین، الکل و دخانیات. هنگامیکه یک فرد سالم می‌خوابد، تعداد ضربان قلب وی ممکن است به 40 ضربان در دقیقه کاهش بیابد. همچنین با افزایش سن تعداد ضربان قلب اندکی کاهش می‌یابد.

حجم ضربه‌ای در اکثر افراد در حدود 30 میلی‌لیتر می‌باشد. این بدان مفهوم است که قلب در هر ضربان تقریبا نیمی از خونی را که در داخل آن قرار دارد، پمپ می‌کند. قلب ورزشکاران ممکن است حجم ضربه‌ای خود را به میزان 5 درصد یا بیشتر افزایش دهد. کاهش حجم ضربه‌ای یکی از اولین علایم نارسایی قلب است.

یک زن حامله برای جنین در حال رشد خود،  نیازمند خون و اکسیژن بیشتری است. بنابراین حجم ضربه‌ای در همان مراحل اولیه حاملگی کم‌کم بیشتر می‌شود و تا میزان 40 تا 50 درصد بیشتر از حد طبیعی افزایش می‌یابد. متعاقب بدنیا آمدن نوزاد، این مقادیر به حد طبیعی باز می‌گردند.

عفونی

اندوکاردیت عفونی، عفونت پوشش داخلی حفرات قلب (اندوکارد) و یا دریچه‌های قلب است. این عارضه توسط موجودات میکروسکوپی (بطور معمول باکتری‌ها و گاهی قارچ‌ها و سایر انواع موجودات میکروسکوپی) ایجاد می‌شوند. این موجودات از طریق جریان خون وارد قلب شده و در آنجا ساکن می‌شوند. این موجودات میکروسکوپی به شکل طبیعی و بی‌خطری در برخی از قسمت‌های بدن مانند دهان و دستگاه ادراری زندگی می‌کنند و ممکن است بر اثر کوچکترین خراش یا بریده شدن بافت وارد جریان خون شوند. همیشه وجود باکتری‌ها در خون، منجر به اندوکاردیت نمی‌شود و همچنین تمام باکتری‌ها نیز قادر به ایجاد اندوکاردیت نمی‌باشند. اندوکاردیت بیماری ناشایعی است.

وقتی که اندوکاردیت رخ می‌دهد، موجودات میکروسکوپی داخل خون به پوشش داخلی قلب یا دریچه‌های غیرطبیعی می‌چسبند. شاید لخته‌های خونی میکروسکوپی که از قبل در محل ایجاد شده‌اند، در این فرایند به آنها کمک کنند. پاسخ بدن از طریق ارسال سلول‌های ایمنی و فیبرین (از عناصر تشکیل لخته) برای به دام انداختن ارگانیسم می‌باشد. یک دسته از مواد سلولی که مجموعه‌ای از ارگانیسم‌ها را دارد، وژتاسیون خوانده می‌شوند. وژتاسیون‌ها ممکن است با یکی از عملکردهای دریچه تداخل کنند. همچنین وژتاسیون‌ها ممکن است کنده شده و یکی از رگ‌های خونی را در یک اندام حیاتی مسدود کنند.

احتمال ابتلا به اندوکاردیت در صورت وجود بیماری‌های دریچه‌ای، جراحی قلبی، نقص مادرزادی قلبی، آسیب دریچه‌های قلبی به علت تب رماتیسمی در دوران کودکی، دریچه مصنوعی قلب یا وجود هر ماده خارجی دیگری در بدن افزایش می‌یابد. معتادان مواد مخدری که از سوزن‌های مشترک یا آلوده استفاده می‌کنند نیز در معرض خطر زیاد ابتلا به اندوکاردیت قرار دارند.

علایم اندوکاردیت متغیراند اما اغلب آنها با تب همراه می‌باشند. بیشتر افراد سایر علایم شبه آنفولانزایی مانند دردهای عضلانی، خستگی، تعریق شبانه و از دست دادن اشتها را گزارش می‌کنند. اگر مبتلا به اندوکاردیت مزمن یا اندوکاردیت تحت حاد هستید، علایم ممکن است شدت کمتری داشته و تا ماه‌ها قبل از تشخیص ادامه داشته باشند. گاهی اوقات علایم نارسایی قلبی مانند تنگی نفس و گیج شدن نخستین نشانه اندوکاردیت عفونی می‌باشند. شما و پزشک معالج‌تان ممکن است متوجه تغییراتی در پوست و ناخن‌هایتان بشوید، از جمله لکه‌های قرمز در کف دست و پا، زخم‌های دردناک در نوک انگشتان دست و پا و یا خط‌های تیره (خونریزی‌های ریز) در زیر ناخن‌ها که به نظر خرده‌های چوب می‌آیند. اندوکاردیت عفونی ممکن است باعث ایجاد عوارض دیگری نظیر کم‌خونی و خون ادراری گردد.

پزشک در ابتدا ممکن است از روی علایم شما به اندوکاردیت شک کند بویژه اگر خطر شناخته‌ شده‌ای مانند بیماری قلبی مادرزادی، تب رماتیسمی یا بیماری دریچه‌ای داشته باشید. او بوسیله گوشی طبی به صدای قلب‌تان گوش فرا خواهد داد و ممکن است متوجه یک سوفل جدید (صدای تلاطم جریان خون در قلب) یا تغییر سوفل قدیمی در قلب‌تان گردد. از روی نمونه‌های خونی که برای کشت به آزمایشگاه ارسال می‌شوند پزشک می‌تواند وجود عفونت و نوع میکرب بوجود آورنده عفونت را تشخیص دهد. تنها تعداد اندکی از کشت‌های خونی در افراد مبتلا به اندوکاردیت عفونی، منفی می‌شوند (منفی‌کاذب). یک اکوی قلبی تشخیص پزشک را با نشان دادن وژتاسیون‌ها بر روی دریچه‌های قلب تایید می‌کند. اکوی قلبی همچنین اندازه قلب شما را نشان داده و نشان می‌دهد که دیواره‌های قلب و دریچه‌های آن چگونه کار می‌کنند.

برای درمان اندوکاردیت به مقادیر (دوزهای) فراوانی از آنتی‌بیوتیک به مدت 2 تا 6 هفته برای کشتن موجودات میکروسکوپی عفونی در خون و استریلیزه کردن دریچه‌های قلب نیاز دارید. در ابتدا ضروری است که در بیمارستان بستری شوید تا آنتی‌بیوتیک‌ها بصورت داخل وریدی تجویز شوند. در برخی از افراد که به خوبی به این درمان اولیه پاسخ می‌دهند، ممکن است دوره کامل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در خانه تکمیل شود. پزشک معالج شما با انجام آزمایش‌های خونی منظم از کارکرد صحیح داروها مطمئن خواهد شد.

در برخی افراد، اندوکاردیت عفونی ممکن است به یک دریچه قلبی (طبیعی یا مصنوعی) صدمه زیادی بزند. اندوکاردیت‌عفونی همچنین ممکن است باعث ایجاد نارسایی قلبی شود. همچنین وژتاسیون‌ها ممکن است به کرات جدا شده و در سراسر خون پخش شوند. ممکن است برای حذف بافت عفونی و تعمیر یا تعویض دریچه نیاز به عمل جراحی باشد.

مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای پیشگیری از اندوکاردیت

در برخی از موارد ممکن است پزشک توصیه نماید که قبل از انجام برخی جراحی‌های دندان (ازجمله جرم‌گیری) یا سایر انواع جراحی، برای پیشگیری از بروز اندوکاردیت عفونی، حتما آنتی‌بیوتیک مصرف کنید. اگر به علت افزایش میزان خطر اندوکاردیت وضعیت خطرناکی دارید (مثل یک دریچه غیرطبیعی، جراحی قبلی دریچه‌ای، یک دریچه مصنوعی قلب، اندوکاردیت، یا برخی بیماری‌های مادرزادی قلب) امکان زیادی وجود دارد که این جراحی‌ها باعث ورورد باکتری‌ها به جریان خون و استقرار آنها بر روی دریچه‌های قلب شود.

در حال حاضر دستورالعمل‌های پزشکی توصیه می‌کنند که تنها افرادیکه بیماری‌های شدید زمینه‌ای دارند، قبل از این جراحی‌ها آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه را مصرف نمایند. این جراحی‌ها معمولا در قسمت‌هایی از بدن انجام می‌گیرند که به طور طبیعی در این قسمت‌ها باکتری یافت می شود:

•اعمال دندان‌پزشکی که احتمالا باعث خونریزی می‌شوند، از جمله جرم‌گیری.

•برداشت لوزه‌ها و لوزه سوم.

•برونکوسکوپی یا دیدن مستقیم مجاری تنفسی بوسیله یک برونکوسکوپ.

•برخی از انواع جراحی‌های مجاری تنفسی، دستگاه گوارشی یا دستگاه ادراری.

•جراحی کیسه صفرا یا پروستات.

شما از راه‌های زیر می‌توانید به پیشگیری از اندوکاردیت کمک نمایید: رعایت بهداشت دهان برای داشتنی دهانی سالم، اطلاع دادن به دندان‌پزشک در مورد وضعیت قلب و دریچه‌های آن، دادن شماره تلفن پزشک به دندان‌پزشکتان تا آنها در مورد شما با هم مشورت نمایند و پیروی از دستورات پزشک یا دندان‌پزشک در مورد مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از دندان‌پزشکی. همچنین شما می‌توانید یک کارت مخصوص حاوی اطلاعات مربوط به اندوکاردیت عفونی را با خود به همراه داشته باشید. این اقدامات نمی‌توانند از تمام موارد اندوکاردیت پیشگیری نمایند چرا که نمی‌توانیم پیش‌بینی نماییم که میکروب‌ها چگونه و چه زمانی وارد جریان خون می‌شوند و نیز نمی‌توانیم همه افراد در معرض خطر را قبل از انجام اقدامات تهاجمی شناسایی نماییم. همچنین نمی‌توان همه میکروب‌های اختصاصی را شناسایی نمود. پزشکان از این مورد نگرانند که مصرف بیش از حد آنتی‌بیوتیک موجب مقاومت دارویی شود. تحقیقات برای مشخص کردن موثرترین راه‌های پیشگیری از اندوکاردیت عفونی همچنان درحال انجام هستند.

دریچه های قلبی

جریان خون قلب یک‌طرفه بوده و بدقت تنظیم می‌شود. چهار دریچه یکطرفه که ما بین حفره‌های قلبی و سرخرگ‌های بزرگ قرار دارند، باعث حرکت متوالی خون بین قلب و ریه‌ها و عدم برگشت خون به عقب می‌شوند. دریچه‌های قلبی دارای یکسری بخش‌های روی هم خوابیده می‌باشند (لتها یا برگچه‌ها) که با باز ‌و ‌‌‌بسته شدن خود، جریان خون را کنترل می‌کنند. ساختار و عملکرد دریچه‌های قلبی با یکدیگر متفاوت است.

دریچه‌های آئورتی و ریوی که مابین بطن‌ها و سرخرگ‌های بزرگ قرار دارند را دریچه‌های قرار دارند به دلیل لت‌های داسی شکلشان، دریچه‌های نیمه هلالی نامیده می‌شوند. دریچه سه‌لتی بین دهلیز و بطن راست قلب و دریچه میترال بین دهلیز و بطن چپ قلب قرار داشته و این دو دریچه دریچه‌های دهلیزی- بطنی نامیده می‌شوند . لت‌های دریچه‌های دهلیزی- بطنی از طریق طناب‌های فیبری به دیواره بطن‌ها متصل می‌شوند. به هنگام انقباض بطن‌ها و بسته شدن دریچه‌های دهلیزی- بطنی این طناب‌های فیبری باعث می‌شوند تا این لت‌ها در محل خود محکم باقی بمانند و بدنبال انقباض بطن‌ها به سمت عقب یعنی دهلیزها برجسته نشوند.

دریچه سه‌لتی همانگونه که از نامش پیداست از سه برگچه یا لت تشکیل شده است. خون فاقد اکسیژن پس از عبور از این دریچه از دهلیز راست وارد بطن راست می‌شود. جهت خروج خون از بطن راست و ورود آن به جریان خون ریوی، خون باید از دریچه ریوی عبورکند. بدنبال انقباض بطن راست دریچه ریوی باز می‌شود و با شل شدن بطن بسته می‌شود.

پس از آنکه خون غنی از اکسیژن بداخل دهلیز چپ بازگشت، از دریچه میترال عبور می‌کند (نام این دریچه بدلیل شکل خاص آن است که شبیه یک نوع از کلاه کشیش‌ها تحت عنوان«میتر» می‌باشد). این دریچه دارای دو لت بشدت متحرک می‌باشد که همزمان با انقباض بطن‌ها بلافاصله بسته می‌شوند. لت‌های این دریچه از طریق طناب‌های کوچکی (طناب‌های فیبری) به عضلات بطن‌ها متصل می‌شوند.

در نهایت خون جهت خروج از بطن چپ و وارد شدن به داخل آئورت، باید از دریچه آئورت عبور کند. هم‌زمان با عبور خون از این دریچه، لت‌های آن باز شده و به دیواره‌های آئورت نزدیک می‌شوند و پس از عبور خون از دریچه آئورت، این دریچه بسته می‌شود

حفره قلبی

قلب از چهار حفره تشکیل شده است. دهلیز و بطن راست در سمت راست قلب، و دهلیز و بطن چپ در سمت چپ آن قرار دارند. این چهارحفره به شکل دو پمپ مجاور هم عمل می‌کنند که هریک از آنها خون را به یک سیستم کاملاً متفاوت گردش خون ارسال می‌کنند. سمت راست قلب، خون را به دستگاه گردش خون ریوی می‌فرستد که فشارخون کمتری دارد. خون بدون اکسیژن در بافت ریه از اکسیژنی که ما تنفس می‌کنیم، غنی می‌شود. سمت چپ قلب، خون را به سایر قسمت‌های  بدن می‌فرستد، یعنی خون حاوی اکسیژن و مواد غذایی، از سمت چپ قلب به سایر قسمت‌های بدن می‌رود.

دهلیز چپ خون را از ریه‌ها و دهلیز راست خون را از سایر قسمت‌های بدن دریافت می‌کند. بطن‌ها حفره‌هایی از قلب هستند که خون را به خارج از قلب پمپ می‌نمایند. هر دو پمپ سمت راست و سمت چپ قلب، هم‌زمان با یکدیگر عمل می‌نمایند. ابتدا دو دهلیز و سپس دو بطن همزمان با هم منقبض شده و پس از انقباض، هم‌زمان با هم استراحت می‌نمایند. دو سمت راست و چپ قلب توسط یک دیواره عضلانی به نام سپتوم از یکدیگر جدا می‌شوند که مانع از حرکت جریان خون از یک سمت قلب به سمت دیگر می‌گردد.

جهت درک بهتر جریان خون ریوی، شما می‌توانید مسیر خون در سمت راست قلب را دنبال کنید. بطورتقریبی با هر ضربان قلب به اندازه یک فنجان، خون پمپ می‌شود. خون از طریق دو سیاهرگ بزرگ وارد دهلیز راست می‌شود: بزرگ سیاهرگ تحتانی که خون را از شکم و پاها جمع‌آوری می‌نماید. این خون پس از رساندن اکسیژن و مواد مغذی از طریق گلبولهای قرمز به سلول‌های بدن از قسمت‌های مختلف بدن جمع آوری می‌شود، بنابراین تنها مقدار اندکی اکسیژن داشته و حاوی دی‌اکسیدکربن زیادی است. دی‌اکسیدکربن ماده‌ای است که بدنبال فعالیت سلولها تولید می‌شود. بزرگ سیاهرگ فوقانی نیز خون قسمتهای فوقانی بدن از جمله سر را به دهلیز راست برمی‌گرداند. دهلیز راست قلب منقبض شده و خون را از طریق یک دریچه یک طرفه به بطن راست می‌ریزد. سپس  بطن منقبض شده و خون را از طریق سرخرگ ریوی به ریه‌ها می‌رساند. با عبور خون از ریه ها، خون دی‌اکسیدکربن خود را از دست می‌دهد و گلبولهای قرمز خون، اکسیژن دریافت کرده و به اصطلاح غنی یا اکسیژنه می‌شوند.

بطور مشابهی جریان خون سایر قسمت‌های بدن از دهلیز چپ قلب آغاز می‌گردد. خون اکسیژن‌دار قرمز روشن، از طریق سیاهرگ ریوی وارد دهلیز چپ می‌شود. دیواره‌های دهلیز چپ منقبض شده و خون را از طریق یک دریچه یک‌طرفه به داخل بطن چپ می‌راند، سپس دهلیز چپ شل شده و بطن چپ با تمام توان منقبض شده و خون را بداخل سرخرگ آئورت می‌راند. آئورت سرخرگ بزرگی است که بر روی قلب قرار دارد و خون را به قسمت‌های مختلف بدن منتقل می‌کند.  بطن چپ، پمپ اصلی قلب است و قویترین عضلات قلب را شامل می‌شود.